Co to jest niedoczynność tarczycy?
Niedoczynność tarczycy = niedobór hormonów tarczycy
Niedoczynność tarczycy to choroba, której powodem jest niedostateczna ilość hormonów tarczycy w organizmie. Występuje zarówno u osób dorosłych, jak i nastolatków oraz dzieci. Niedoczynność tarczycy może dawać wiele objawów, podobnych do symptomów występujących w innych chorobach. Dlatego też nierzadko diagnozowana jest późno, czasem zbyt późno, aby uniknąć negatywnych skutków choroby.
Jak zdiagnozować niedoczynność tarczycy?
Niedoczynność tarczycy diagnozuje się często wieloetapowo, wykonując:
- badania krwi – oznaczenie poziomu hormonów i przeciwciał,
- USG tarczycy,
- niekiedy zaleca się także wykonanie scyntygrafii, badania rentgenowskiego (RTG), biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej celowanej (BACC), tomografii komputerowej (CT) czy rezonansu magnetycznego (MRI).
To lekarz endokrynolog na podstawie wywiadu medycznego decyduje jakie badania wykonać.
Jakie hormony oznacza się, aby zdiagnozować niedoczynność tarczycy?
Podczas diagnozowania niedoczynności tarczycy wykonuje się badania krwi, w celu oznaczenia hormonów:
- fT4 – tyroksyny krążącej we krwi w postaci wolnej (free), produkowanej przez tarczycę,
- fT3 – trójjodotyroniny krążącej we krwi w postaci wolnej (free), produkowanej przez tarczycę,
- TSH – hormonu tyreotropowego produkowanego przez przysadkę.
Niedoczynność tarczycy najczęściej powiązana jest z chorobą Hashimoto. Kiedy lekarz podejrzewa tę dolegliwość, oznacza również przeciwciała tarczycowe (a-TPO, a-TG). Wielu lekarzy zaleca od razu wykonanie całego panelu tarczycowego, czyli oznaczenie wszystkich wyżej wymienionych hormonów.
Dlaczego podczas diagnozowania niedoczynności tarczycy sprawdza się poziom TSH?
Nasuwa się pytanie, dlaczego – skoro nie jest to hormon wytwarzany przez tarczycę – podczas diagnostyki niedoczynności tarczycy, oznacza się poziom TSH (hormonu tyreotropowego)?
Otóż TSH to hormon produkowany przez przysadkę mózgową i warunkuje on prawidłowe wydzielanie hormonów tarczycy: T4 i T3. Z tego powodu badanie poziomu TSH jest niezbędne podczas kontroli pracy tarczycy.
Subkliniczna niedoczynność tarczycy
Subkliniczna niedoczynność tarczycy = zaczynająca się niedoczynność tarczycy
W badaniu krwi subkliniczna niedoczynność tarczycy objawia się podwyższonym poziomem TSH. Natomiast hormony fT4 i fT3 nadal pozostają w normie. W zaawansowanej (czyli już niesubklinicznej) niedoczynności tarczycy TSH jest podwyższony, a fT4 i fT3 obniżone.
Objawy niedoczynności tarczycy
Do najpowszechniejszych objawów niedoczynności tarczycy należą m.in.:
- przybieranie na masie ciała spowodowane spowolnieniem metabolizmu,
- zmęczenie,
- objawy psychiczne (wahania nastrojów, depresja, problemy z koncentracją i pamięcią, zniechęcenie, frustracja, obniżenie motywacji, apatia),
- uczucie zesztywnienia,
- bóle stawów i mięśni,
- zaburzenia cyklu menstruacyjnego,
- wypadanie włosów,
- zaburzenia pracy przewodu pokarmowego – zaparcia,
- uczucie zimna.
Nadwaga i otyłość w niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy jest jedną z głównych endokrynologicznych przyczyn otyłości u dzieci i dorosłych. Nadmiar masy ciała jest objawem, a także skutkiem nieleczonej niedoczynności tarczycy. Osoby z niedoczynnością tarczycy mają zwykle spowolniony metabolizm, przez co łatwiej i szybciej tyją. Dodatkowo często dochodzą do tego choroby takie jak insulinooporność czy podwyższone stężenie cholesterolu, co przy niewłaściwej diecie i stylu życia może utrudniać chudnięcie.
Przeczytaj również: 9 Błędów, Przez Które Nie Możesz Schudnąć?
Niedoczynność tarczycy u dorosłych
Wśród osób dorosłych to kobiety są bardziej narażone na występowanie niedoczynności tarczycy. Badania wykazują, że kobiety zapadają na niedoczynność tarczycy 5-7 razy częściej od mężczyzn. Jest to związane z estrogenami – kobiecymi hormonami płciowymi. Z tego samego powodu więcej kobiet zapada na choroby tarczycy w wieku okołomenopauzalnym.
Nie oznacza to, że mężczyźni nie chorują na niedoczynność tarczycy. Jest to jednak rzadsze, przez co jednocześnie diagnoza u nich trwa zwykle dłużej (są badani pod innym kątem).
Niedoczynność tarczycy u dzieci i nastolatków
Niedoczynność tarczycy u dzieci i nastolatków może być wrodzona lub nabyta. Wrodzona niedoczynność tarczycy występuje średnio u 1:4000 noworodków, z czego 2 razy częściej u dziewczynek niż u chłopców.
Nabyta niedoczynność tarczycy związana najczęściej z chorobą Hashimoto dotyka niewiele dzieci, a u nastolatków jej częstość występowania szacuje się na około 1-2% (częściej u dziewcząt).
Najczęstsze objawy, które występują u dzieci z niedoczynnością tarczycy to:
- nadwaga i otyłość,
- zahamowanie wzrostu,
- zaburzenia dojrzewania,
- problemy z pracą przewodu pokarmowego – zaparcia,
- zmęczenie i problemy z koncentracją.
Przyczyny niedoczynności tarczycy
Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto (autoimmunologiczna choroba zapalna). Jednak przyczyny niedoczynności tarczycy mogą być różne:
- pierwotna niedoczynność tarczycy – związana z uszkodzeniem narządu tarczycy np. zapalenie tarczycy (Hashimoto, wirusowe i bakteryjne zapalenie tarczycy), niedobór jodu, wrodzona niedoczynność tarczycy, polekowa niedoczynność tarczycy, resekcja (usunięcie) tarczycy,
- wtórna niedoczynność tarczycy – związana z zaburzeniem wydzielania TSH przez przysadkę mózgową,
- trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy – np. guzy podwzgórza.
Niedoczynność tarczycy a choroba Hashimoto
Choroba Hashimoto jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Hashimoto to choroba, która bardzo często występuje razem z niedoczynnością tarczycy. W tym wypadku przyczyną niedoczynności tarczycy jest właśnie Hashimoto. Jest to choroba autoimmunologiczna (związana z układem odpornościowym), polegająca na tym, że organizm atakuje tarczycę. W ten sposób sukcesywnie ją niszczy, przez co zostają zaburzone jej funkcje wydzielnicze (związane z produkcją hormonów).
Leki na niedoczynność tarczycy
Zarówno w przypadku niedoczynności tarczycy jak i innych chorób, lek i jego dawkę ustala lekarz. Podstawowym lekiem stosowanym w niedoczynności tarczycy jest tyroksyna (T4) podawana w formie preparatów:
- Euthyrox,
- Letrox,
- Eltroxin,
- Wolarex.
Poza tyroksyną niedoczynność tarczycy leczona jest również preparatami T3, jodem, hormonami zwierzęcymi oraz preparatami łączonymi np.: T4 + jod, T4 + T3.
Czy niedoczynność tarczycy można wyleczyć?
To, czy niedoczynność tarczycy można wyleczyć zależy od jej pierwotnej przyczyny. Takich informacji może udzielić lekarz po dogłębnym zbadaniu.
Na przykład niedoczynność tarczycy spowodowana niedoborem jodu jest chorobą uleczalną. Z kolei niedoczynność tarczycy spowodowana chorobą Hashimoto jest chorobą nieuleczalną, ale jej objawy i powikłania np. otyłość, wypadanie włosów, zaburzenie cyklu menstruacyjnego – zwykle można wyleczyć. Choroba może przejść w stan tzw. remisji (uśpienia), jednak cały czas należy być pod kontrolą lekarza i cyklicznie wykonywać badania.
Dieta w niedoczynności tarczycy
Dieta, tak jak i leczenie farmakologiczne w niedoczynności tarczycy zależy od jej przyczyn, objawów oraz współistniejących chorób. Przykładowo u kobiet z PCOS (zespołem policystycznych jajników) i niedoczynnością tarczycy zastosowanie może mieć dieta w zespole policystycznych jajników.
Dietoterapia niedoczynności tarczycy jest skutecznym sposobem leczenia objawów oraz powikłań tej choroby.
Podstawowe założenia diety w niedoczynności tarczycy to:
- wyeliminowanie wysokoprzetworzonej żywności,
- wyrównanie ewentualnych niedoborów pokarmowych,
- włączenie produktów przeciwzapalnych,
- kontrola glikemii np. poprzez stosowanie diety z niskim indeksem i ładunkiem glikemicznym,
- włączenie produktów bogatych m.in.: w cynk, jod, żelazo, selen oraz magnez.
Nieleczona niedoczynność tarczycy – skutki
Nieleczona niedoczynność tarczycy może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem wielu chorób. Skutki nieleczonej niedoczynności tarczycy mogą być zarówno objawami choroby i są to m.in.:
- choroby układu sercowo-naczyniowego,
- insulinooporność i cukrzyca typu 2,
- nadwaga i otyłość,
- niedobory pokarmowe (anemia z niedoboru żelaza lub witaminy B12),
- niealkoholowe stłuszczenie wątroby,
- kamica żółciowa,
- zaburzenie płodności, obniżenie libido,
- depresja,
- obrzęki twarzy, ciała,
- SIBO,
- zespół jelita drażliwego (ZJD).
Nieleczona niedoczynność tarczycy może powodować wzrost poziomu homocysteiny i cholesterolu we krwi. Zarówno homocysteina jak i cholesterol są czynnikami zwiększającymi ryzyko miażdżycy i innych chorób sercowo-naczyniowych.
Jednym z objawów nieleczonej niedoczynności tarczycy jest zaburzona gospodarka węglowodanowa. Może to prowadzić do nadmiernych wahań glukozy i insuliny we krwi, a w konsekwencji do odkładania się tkanki tłuszczowej, insulinoorponości czy nawet cukrzycy typu 2.
W wyniku niedoborów hormonów tarczycy może dochodzić do zaburzeń pracy przewodu pokarmowego: wzdęć, zaparć, zastoju w drogach żółciowych, a w konsekwencji kamicy żółciowej. Nieprawidłowa praca przewodu pokarmowego wiąże się również z przerostem bakteryjnym flory jelitowej (SIBO), zespołem jelita drażliwego (ZJD) oraz upośledzonym wchłanianiem witamin i składników mineralnych, a w konsekwencji niedoborami pokarmowymi.
Skutki nieleczonej niedoczynności tarczycy mogą być rozległe i bardzo niebezpieczne. Powyżej opisałam tylko niektóre z nich.
Jakie badania warto cyklicznie wykonywać w niedoczynności tarczycy?
Oprócz okresowego (zazwyczaj wykonywanego co 3-6 miesięcy) badania TSH, fT4 i fT3, co jakiś czas (zwłaszcza jeżeli objawy niedoczynności tarczycy się nie polepszają, a wręcz ulegają pogorszeniu) należy zbadać również stężenie następujących parametrów:
- Witamina B12 – objawy psychiczne takie jak zaburzenia pamięci oraz inne, jak drętwienie kończyn czy osłabienie, mogą być związane z niedoborem witaminy B12, która często występuje u osób z niedoczynnością tarczycy, zwłaszcza wegan i wegetarian, jeżeli jej nie suplementują.
- Ferrytyna – to magazyn żelaza, oznaczając ferrytynę możemy rozpoznać anemię z niedoboru żelaza nie rzadko występującą w niedoczynności tarczycy.
- Sód – niski poziom sodu powoduje powstawanie obrzęków.
- Insulina i glukoza – jednym z objawów nieleczonej niedoczynności tarczycy jest zaburzona gospodarka węglowodanowa. Może to prowadzić do nadmiernych wahań glukozy i insuliny we krwi, a w konsekwencji do odkładania się tkanki tłuszczowej , insulinoorponości czy nawet cukrzycy typu 2.
- Homocysteina i cholesterol – nieleczona niedoczynność tarczycy może powodować wzrost poziomu homocysteiny i cholesterolu we krwi. Zarówno homocysteina jak i cholesterol są czynnikami zwiększającymi ryzyko miażdżycy i innych chorób sercowo-naczyniowych.
- Enzymy wątrobowe (ASPAT, ALAT) – w wyniku niedoborów hormonów tarczycy może dochodzić do zaburzeń pracy przewodu pokarmowego: wzdęć, zaparć, upośledzonego wchłaniania witamin i składników mineralnych, zastoju w drogach żółciowych, a w konsekwencji kamicy żółciowej.
- Witamina D3 – niedobór witaminy D3 występuje w Polsce powszechnie. Zbyt niski jej poziom przyczynia się do powstawania osteoporozy, nadwagi i otyłości czy obniżenia odporności.
- Prolaktyna – warto oznaczyć jej poziom, kiedy mamy problemy z regularną miesiączką, zajściem w ciąże czy bólami głowy.
Dołącz do 4000 osób, którym pomogłam
Jako dietetyk rozumiem, że dokonywanie zdrowych wyborów może być wyzwaniem, szczególnie dla osób zapracowanych lub nie mających wiedzy na temat żywienia. Dlatego oferuję jednorazowe konsultacje oraz pakiet 4 indywidualnych konsultacji, które pomogą Ci opracować spersonalizowany plan zdrowego odżywiania. Uczę uważnego jedzenia, które jest skutecznym podejściem do kultywowania zdrowej relacji z jedzeniem. Dodatkowo mój Kurs Świadomego Odżywiania zapewnia dogłębną edukację i praktyczne narzędzia aby podejmować zdrowe wybory. Dzięki mojemu wsparciu i wskazówkom możesz dokonywać świadomych wyborów i osiągać swoje cele zdrowotne.
Profilaktyka, czyli zapobieganie niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy jest chorobą, na którą nie mamy 100% wpływu. Możemy jednak podjąć pewne kroki, które zmniejszą jej ryzyko. Przede wszystkim warto zredukować czynniki zaostrzające stany zapalne w organizmie poprzez:
- zaprzestanie palenia papierosów,
- redukowanie stresu,
- wysypianie się,
- dbanie o aktywność fizyczną,
- eliminowanie wysokoprzetworzonej żywności,
- dbanie o odpowiednią jakość posiłków.
Szczególnie osoby, u których w rodzinie występują bądź występowały choroby tarczycy lub choroby autoimmunologiczne, powinny regularnie wykonywać badania w kierunku chorób tarczycy. Tak samo kobiety z rozpoznanym zespołem policystycznych jajników powinny badać się w kierunku niedoczynności tarczycy. Niedoczynność tarczycy i PCOS mają bowiem wspólne czynniki ryzyka i niektóre objawy.
