Co to jest zespół policystycznych jajników?
Jest to najczęstsze zaburzenie hormonalne (endokrynologiczne) rozpoznawane u kobiet w wieku rozrodczym, również u nastolatek. Zespół policystycznych jajników, nazywany również zespołem wielotorbielowatych jajników, w skrócie PCOS (Polycystic Ovary Syndrome) to przewlekła i złożona dolegliwość, której częstość występowania u kobiet zwiększa się.
Ostatnie badania sugerują, że PCOS trwa całe życie i przejawia się już w wieku prenatalnym (w okresie płodowym).
Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników?
Objawy zespołu związane są z zaburzeniami miesiączkowania i nadmiarem androgenów (hormonów płciowych) we krwi. Do typowych symptomów PCOS należą:
- trądzik,
- nieregularny cykl menstruacyjny,
- trudności z zajściem w ciążę oraz bezpłodność (występuje nawet u ok. 70% pacjentek),
- szybkie przybieranie na masie ciała, zwłaszcza wokół brzucha tzw. otyłość centralna,
- trudności w schudnięciu,
- hirsutyzm – nadmierne owłosienie (występuje nawet u ok. 85% pacjentek),
- wypadanie włosów i/lub łysienie typu męskiego,
- cysty na jajnikach,
- Acanthosis nigricans (rogowacenie ciemne),
- zespół metaboliczny (w tym insulinooporność, cukrzyca typu 2) – występuje u ok. 40% pacjentek,
- zaburzenia natury psychologicznej (lęk, depresja, pogorszenie jakości życia).
U kobiet, które obserwują objawy zespołu nasilają się one wraz ze wzrostem masy ciała. Jednocześnie sam zespół policystycznych jajników przyczynia się do występowania nadwagi. Dlatego tak ważna jest kontrola masy ciała u kobiet z PCOS.
U niektórych kobiet z zespołem policystycznych jajników nie występują żadne objawy lub pojawiają się one dopiero wraz ze wzrostem masy ciała. Objawy są niejako następstwem rozwoju PCOS.
Jak rozpoznać PCOS?
Wykonaj badania.
Większość lekarzy diagnozuje zespół policystycznych jajników na podstawie kryteriów rotterdamskich (opublikowanych w 2003 roku przez Rotterdam ESHRE/ASRM, rozszerzonych w 2012 roku). Zgodnie z tymi kryteriami PCOS rozpoznaje się, gdy kobieta wykazuje 2 z poniższych 3 objawów:
- ma nieregularne cykle menstruacyjne, brak miesiączki lub zaburzenia owulacji,
- w obrazie USG jajników widoczne są pęcherzyki,
- nadmiernie produkuje hormony męskie (androgeny: testosteron, androstendion i siarczan dehydroepiandrosteron) lub w przypadku, gdy ich poziom jest prawidłowy, wykazuje cechy nadmiaru androgenów takie jak: trądzik, hirsutyzm, łysienie typu męskiego. Krótko mówiąc – ma biochemiczny lub kliniczny nadmiar androgenów.
W diagnostyce stosuje się m.in. badania laboratoryjne. Oprócz oznaczania poziomu wolnego testosteronu, lekarze często zlecają badanie poziomu:
- LH, FSH, estradiolu, prolaktyny, progesteronu,
- SHBG (globuliny wiążącej hormony płciowe), DHEA, androstendionu,
- kortyzolu,
- hormonów tarczycowych (wykonanie całego panelu tarczycowego: TSH, fT3, fT4, a-TPO, a-TG),
- HbA1c (hemoglobiny glikowanej),
- glukozy i insuliny po obciążeniu,
- cholesterolu całkowitego, cholesterolu HDL i LDL, trójglicerydów.
Badania te mają za zadanie zdiagnozowanie zespołu policystycznych jajników (wykluczają również inne przyczyny objawów), a także ewentualnych chorób towarzyszących (insulinooporności, niedoczynności tarczycy, choroby Hashimoto, dyslipidemii i innych).
Jakie są przyczyny PCOS?
Etiologia (przyczyna) zespołu policystycznych jajników nie jest dokładnie znana, jednak stale zwiększa się liczba badań i obserwacji, mówiących o tym, iż PCOS może być zaburzeniem wieloczynnikowym. Wpływ na rozwój zespołu mają:
- Zaburzenia hormonalne – głównymi zaburzeniami hormonalnymi leżącymi u podstaw zespołu jest oporność na insulinę i hiperandrogenizm.
- Czynniki genetyczne – nie bez znaczenia jest wpływ genów – dziedziczenie.
- Czynniki środowiskowe – do rozwoju zespołu policystycznych jajników przyczyniają się również: otyłość, nieprawidłowy styl życia i zanieczyszczenie środowiska. Co więcej, czynniki środowiskowe obejmują elementy wewnątrzmaciczne – narażenie na androgeny, żywienie prenatalne, ograniczenie wzrostu płodu.
Wysoki poziom insuliny
U kobiet z PCOS zaobserwowano nieprawidłowe działanie komórek beta trzustki. Są to komórki, które pod wpływem obecności glukozy we krwi (po zjedzeniu posiłku), dają sygnał trzustce, aby zaczęła wydzielać insulinę (hormon, który reguluje ilość glukozy we krwi).
Zaburzone działanie komórek beta trzustki polega na tym, iż reagują one nadmiernie, tzn. wydzielają za dużo insuliny. Nieumiarkowana produkcja insuliny powoduje natomiast wytwarzanie przez jajniki nieprawidłowych ilości hormonów męskich (m.in. testosteronu).
Każda kobieta produkuje testosteron, jednak kobiety z PCOS produkują go więcej niż potrzebuje ich organizm.
Nadprodukcja testosteronu u kobiet skutkuje takimi objawami jak:
- owłosienie w okolicach sutków, brzucha,
- ciemne i długie włosy na rękach,
- owłosienie na plecach,
- trądzik,
- nieregularny cykl menstruacyjny,
- brak owulacji,
- łysienie androgenowe.
Kluczowym elementem zapanowania na PCOS jest kontrola poziomu insuliny.
Dołącz do 4000 osób, którym pomogłam
Jako dietetyk rozumiem, że dokonywanie zdrowych wyborów może być wyzwaniem, szczególnie dla osób zapracowanych lub nie mających wiedzy na temat żywienia. Dlatego oferuję jednorazowe konsultacje oraz pakiet 4 indywidualnych konsultacji, które pomogą Ci opracować spersonalizowany plan zdrowego odżywiania. Uczę uważnego jedzenia, które jest skutecznym podejściem do kultywowania zdrowej relacji z jedzeniem. Dodatkowo mój Kurs Świadomego Odżywiania zapewnia dogłębną edukację i praktyczne narzędzia aby podejmować zdrowe wybory. Dzięki mojemu wsparciu i wskazówkom możesz dokonywać świadomych wyborów i osiągać swoje cele zdrowotne.
Zespół policystycznych jajników może być klinicznym następstwem insulinooporności, jak również w drugą stronę – kobiety mające PCOS są bardziej narażone na rozwój insulinooporności. Dlatego podczas pierwszej konsultacji dietetycznej tak istotne jest opowiedzenie o swoich wszelkich stwierdzonych dolegliwościach jak i niepokojących objawach zdrowotnych.
Insulinooporność 
PCOS
Przedwczesne pokwitanie u dziewcząt może wiązać się z wyższym ryzykiem rozwoju PCOS.
Stan zapalny organizmu
U kobiet z zespołem policystycznych jajników obserwuje się stan zapalny organizmu. Podwyższone są wskaźniki stanu zapalnego we krwi tzw. markery. Należą do nich: ferrytyna, CRP, leukocyt TNF-alfa, IL-6 oraz IL-18.
Powikłania i następstwa zespołu policystycznych jajników
Długotrwałe narażenie organizmu na zbyt wysoki poziom androgenów, może prowadzić do poważnych konsekwencji takich jak: nowotwory jajnika, piersi oraz rak endometrium.
Kobiety z zespołem policystycznych mogą mieć także zaburzenia snu, w tym bezdech senny (co także wiąże się z insulinoopornością).
Około 50% kobiet z PCOS ma otyłość centralną (rozpoznajemy ją, gdy obwód pasa przekracza 80 cm), która powoduje zwiększone ryzyko innych chorób.
Do powszechnych następstw PCOS należą:
- nietolerancja glukozy (ryzyko zwiększa się wraz z wiekiem, wiąże się też z nadmierną masą ciała, odkładaniem się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha),
- insulinooporność,
- cukrzyca typu II,
- nadciśnienie tętnicze,
- choroby sercowo-naczyniowe,
- niealkoholowe stłuszczenie wątroby,
- zespół metaboliczny,
- bezpłodność,
- trudności z zajściem w ciążę,
- zaburzenia nastroju,
- stany lękowe,
- depresja.
Leczenie PCOS – Farmakologia, suplementacja, dietoterapia
Leczenie zespołu policystycznych jajników polega na zwalczaniu objawów. Nie istnieje bowiem bezpośredni lek na tę dolegliwość.
To, jakie leczenie farmakologiczne zostanie wdrożone zależy od objawów jakie ma pacjentka i od jej celów.
Możliwych jest stosowanie kilku rodzajów leków:
- pigułek antykoncepcyjnych (regulują cykl menstruacyjny, kontrolują poziom hormonów),
- leków obniżających poziom testosteronu (zwłaszcza u kobiet z nadmiernym owłosieniem w niechcianych miejscach, łysieniem typu męskiego czy trądzikiem),
- leków zwiększających wrażliwość na insulinę,
- leków poprawiających owulację i leczących bezpłodność.
Warto pamiętać, że każdy lek ma działanie pożądane, jak i skutki uboczne. W wielu przypadkach leczenie objawów PCOS może opierać się jedynie na zmianach w odżywianiu i stylu życia.
Zalecanymi suplementami w PCOS są:
- witamina D3,
- chrom,
- inozytol,
- cynk,
- kwas foliowy oraz kwasy tłuszczowe omega-3.
Jednak podstawą jest zwiększona podaż tych składników z dietą! Suplementację warto skonsultować z lekarzem.
Odpowiednio dobrana dieta przy PCOS przywraca zdrowie. To klucz w leczeniu zespołu policystycznych jajników. W PCOS można oprzeć się o kilka modeli żywieniowych np. fleksitarianizm, dietę DASH lub dietę z niskim IG. Korzyści, jakie możesz osiągnąć poprzez właściwe odżywianie w PCOS to zmniejszenie lub eliminacja objawów w tym:
- zwiększenie płodności,
- zapobieganie rozwojowi chorób, na które kobiety z PCOS są narażone np. insulinooporności,
- zmniejszenie trądziku i nadmiernego owłosienia,
- redukcja nadwagi i otyłości,
- poprawa stanu psychicznego.
Każda kobieta produkuje testosteron, jednak kobiety z PCOS produkują go więcej niż potrzebuje ich organizm.
Podsumowanie
Zespół policystycznych jajników jest problemem złożonym i może powodować szereg innych dolegliwości w tym np. insulinooporność.
W leczeniu objawów PCOS najważniejszą rolę odgrywa prawidłowo dobrana dieta, ograniczenie używania plastiku (który wpływa na nasze hormony) oraz zdrowy styl życia, a leczenie farmakologiczne nie zawsze jest konieczne. Jeżeli masz rozpoznany PCOS, a być może jeszcze inne dolegliwości i nie wiesz jak odpowiednio skomponować swoją dietę możesz zgłosić się do mnie – razem zaprojektujemy Twój idealny styl życia.
